1. Халық саны және өсу қарқыны
Қазақстанның халық саны соңғы жылдары тұрақты өсім көрсетіп келеді, бірақ өсу қарқыны баяулаған. 2024 жылдың соңына қарай Қазақстанның халқының саны шамамен 20,5 миллион адамды құрайды деп болжануда (2023 жылғы деректерге сүйенсек). Қазақстанда халық санының өсу қарқыны көбінесе табиғи өсім (туудың көп болуы) мен миграцияға байланысты болып отыр.

Халық санының өзгеруі:
- 1990 жылдардағы экономикалық дағдарыс пен әлеуметтік тұрақсыздық кезінде халық санының өсуі баяулаған, бірақ 2000 жылдардың басынан бастап халық саны тұрақты өсуде.
- Қазақстанның халық санының өсуіне миграция да әсер етті. Мысалы, 1990-2000 жылдар аралығында көптеген этникалық қазақтар Өзбекстан, Қытай, Моңғолия және басқа да елдерден Қазақстанға қоныс аударды.
- 2020 жылы Қазақстан халқының саны 18,8 миллион адамды құраса, 2023 жылға қарай ол 19,9 миллионға дейін артты.

2. Туу және өлім-жітім көрсеткіштері

Туу көрсеткіштері:

- Қазақстандағы туу деңгейі соңғы жылдары біршама төмендегенмен, табиғи өсім әлі де оң көрсеткішке ие. 2020-2023 жылдары туу көрсеткіші жылына 16-17 балаға 1000 адамға дейін болды.
- Қазақстанда әйелдердің орташа бала туу саны 2,8 бала шамасында, бұл әлемдік орташа көрсеткіштен жоғары. Бұл көрсеткіш елдің демографиялық өсіміне қолайлы әсер етуде.

Өлім-жітім көрсеткіштері:
- Қазақстанда өлім-жітім деңгейі төмендегенімен, ол әлі де жоғары болып қалуда. 2020-2023 жылдары өлім көрсеткіші жылына шамамен 8-9 адамға 1000 адамға дейін болды.
- Өлім-жітімнің негізгі себептері — жүрек-қантамыр аурулары, онкологиялық аурулар және жол-көлік оқиғалары.

3. Жас құрылымы
Қазақстанның халық құрылымында жастардың көп болуы елдің демографиялық дамуында маңызды рөл атқарады. Елде жас адамдары көп, бұл болашақта еңбек нарығы мен әлеуметтік саясатқа әсер етеді. Дегенмен, соңғы жылдары халықтың қартайғаны байқалады.

- Жас топтар: Қазақстан халқының үлкен бөлігі жас адамдардан тұрады. 2023 жылғы мәлімет бойынша халықтың 50%-дан астамы 30 жасқа дейінгі адамдар.
- Қартайған халық: Соңғы жылдары қарт адамдар санының өсуі байқалуда. 60 жастан асқан адамдардың саны артып келеді, бірақ бұл көрсеткіш әлі де салыстырмалы түрде төмен.

4. Этникалық құрылым

Қазақстан көпұлтты мемлекет болып табылады. Елдегі негізгі этникалық топтар:
- Қазақтар — халықтың 70-71% құрайды (2023 жылғы мәлімет бойынша).
- Орыстар — шамамен 20%.
- Өзбектер, украиндар, татарлар, түрікмендер, қырғыздар және басқа да этникалық топтар қалған бөлікті құрайды.

Қазақстанның этникалық құрылымындағы өзгерістер негізінен этникалық қазақтардың көші-қоны мен туу деңгейінің жоғары болуы әсерінен байқалады. Қазіргі уақытта қазақтардың үлесі ел халқының басым бөлігін құрайды, бірақ орыстар мен басқа да этникалық топтардың үлесі қала халқы арасында жоғары.

5. Миграция
Қазақстанға сырттан келушілердің саны соңғы жылдары артуда. 1990 жылдардың басында Кеңес Одағының ыдырауынан кейін көптеген этникалық қазақтар өздерінің тарихи отанына оралды. Ал соңғы жылдары көршілес елдерден, әсіресе Өзбекстаннан, Қырғызстаннан және Тәжікстаннан жұмыс іздеп келген мигранттардың саны көбейді.

- Этникалық қазақтардың көші-қоны: Қазақстанның этникалық қазақтарды тарту саясатының арқасында көптеген қазақтар шет елдерден (негізінен Қытай, Моңғолия, Өзбекстан, Ресей және басқа елдерден) көшіп келді.

- Еңбек миграциясы: Қазақстанға жұмыс іздеп келген мигранттар саны артып келеді. Бұл мигранттар көбінесе құрылыс, ауыл шаруашылығы және қызмет көрсету салаларында жұмыс істейді. Қазақстанның экономикасы үшін еңбек миграциясы маңызды рөл атқарады.

6. Қала және ауыл халқы
Қазақстанда урбандалу процесі қарқынды жүріп жатыр. Қала тұрғындарының саны артып, ауыл халқының үлесі азайып келеді. Қазіргі таңда қала халқының үлесі шамамен 60-65% құрайды, ал ауылдық жерлерде тұратын адамдардың саны шамамен 35-40%.

- Алматы және Нұр-Сұлтан (Астана) сияқты ірі қалаларда халықтың тығыздығы жоғары, ал басқа өңірлерде урбандалу баяу жүруде.
- Үлкен қалаларға көшу: Халықтың ауылдан қалаға көшуі — Қазақстандағы маңызды демографиялық үрдіс. Бұл үрдіс, әсіресе жастар арасында байқалады, себебі қалаларда жұмыс мүмкіндіктері мен өмір сүру деңгейі жоғары.

7. Денсаулық сақтау және өмір сүру ұзақтығы
Қазақстандағы өмір сүру ұзақтығы соңғы жылдары артып келеді, бірақ ол әлі де дамыған елдермен салыстырғанда төмен деңгейде. 2023 жылы Қазақстанда өмір сүру ұзақтығы орташа есеппен 73-74 жыл деп бағаланды, бұл соңғы 20 жылда айтарлықтай өскен көрсеткіш.

- Ерлер мен әйелдер арасындағы айырмашылық: Қазақстанда ерлердің өмір сүру ұзақтығы әйелдерге қарағанда қысқа. Ерлердің орташа өмір сүру ұзақтығы 68-70 жыл, ал әйелдерде бұл көрсеткіш 77-79 жыл аралығында.
- Денсаулық сақтау реформалары: Елде денсаулық сақтау саласын жақсарту бағытында көптеген реформа жүргізілуде, бұл халықтың өмір сүру ұзақтығын арттыруға ықпал етеді.

Қорытынды
Қазақстанның демографиялық жағдайы жақсарып келе жатыр, бірақ бірқатар мәселелер де бар. Халық санының өсуі, табиғи өсімнің оң көрсеткіштері және жастардың басым болуы елдің әлеуметтік-экономикалық дамуына оң әсер етеді. Дегенмен халықтың қартайуы, өлім-жітімнің жоғары деңгейі және миграциялық үрдістер сияқты мәселелерді шешу қажет. Қазақстанның демографиясы болашақта еңбек нарығы, әлеуметтік саясат және денсаулық сақтау салаларына әсер ететін маңызды фактор болып қала береді.